Het thema van Picnic 08 is collaborative creativity. Een ‘klassiek’ voorbeeld hiervan is het orkest. Itay Talgam vertelde vanuit zijn perspectief als dirigent over het leiderschap van creativiteit.
Leiderschap is nodig bij samenwerking: “Without order nothing can exist“. Talgam illustreerde dit prachtig door het geboeide publiek te laten klappen en zingen zonder dit te begeleiden. Er was een kleine revolutie nodig (iemand uit het publiek telde hard af) om iedereen tegelijk te laten klappen. Het is een magisch moment als het chaotische kabaal van een stemmend orkest door de dirigent wordt omgevormd naar een orderlijk symfonisch geluid. Het gevaar, zo zegt Talgam, is dat dirigenten gaan denken dat het om hen draait!
Het verhaal was vooral gebaseerd op korte filmpjes van befaamde collega’s die ieder duidelijke stijlen hadden. Zo werd de huisdirigent van La Scala (Opera Milaan) onder de loep genomen. Met krachtige armbewegingen en trilende spieren was hij een duidelijk leider; het orkest was een geoliede machine onder zijn krachtige leiding. Na een paar jaar werd hem echter door zijn eigen muzikanten gevraagd zijn ontslag in te dienen omdat zij niet aan hun artistieke ontwikkeling toekwamen. “Without chaos nothing can grow“.
Richard Strauss maakte als dirigent nogal een verveelde indruk. De muziek (die hij zelf geschreven had) moest precies gespeeld worden zoals opgeschreven. Zijn hele lichaamshouding en dynamiek lieten duidelijk merken dat enige creativiteit niet op zijn plek was.
Herbert von Karajan heeft een zeer gepassioneerde stijl. Hij hield zijn ogen dicht om geen 1 op 1 relatie met muzikanten aan te gaan, maar juist verantwoordelijkheid te verplaatsen naar het orkest. Met lichaamstaal gaven muzikanten elkaar aanwijzingen. Toch vond Talgam dat hij daar soms te ver in doorschoot. Hij gaf zijn muzikanten verantwoordelijkheid, maar niet echt de mogelijkheid om iets te veranderen. Ook was zijn inzichzelf gekeerdheid voor veel muzikanten onduidelijk.
Hoe het dan wel moet? Iedereen heeft zijn eigen stijl maar de elementen structuur, authoriteit en betekenis mogen niet ontbreken. De dirigent moet zijn rol verantwoordelijk en nederig dragen. Als een solist iets belangrijks te melden heeft, neemt de dirigent een stap terug. Als de relatie tussen een orkest en goed is ontwikkeld, zijn grootse gebaren overbodig. Als ultiem voorbeeld zagen we een filmpje van hoe Leonard Bernstein het Vienna Philharmonic dirigeert zonder gebaren met slechts gezichtsuitdrukkingen.
De staande ovatie van een uitzinnig picnic publiek was volledig op zijn plaats.
