In dit artikel tracht ik de toenemende vaccinatieweerstand gedurende de afgelopen drie á vier decennia binnen een semi-evolutionair kader te plaatsen. De rol van sociale media acht ik daarin volstrekt ondergeschikt aan de drijvende kracht achter deze maatschappelijke ontwikkeling, zijnde evolutionaire adaptatie. Dit betekent dat ik de rol van sociale media hierin niet uitvoerig zal toelichten, omdat sociale media van dit perspectief uit bezien hooguit functioneren als versnellers in plaats van als aanjagers van dit maatschappelijke fenomeen.
Onder bepaalde omstandigheden wordt wel gerefereerd aan ‘De wet van de remmende voorsprong’. Dit betreft een fenomeen dat naar mijn smaak het beste kan worden uitgelegd aan de hand van een willekeurige prooi-roofdier relatie. Op een prooidiersoort werkt een stevige evolutionaire selectiedruk, zodat de prooidiersoort in staat is te overleven en zich voort te planten, ondanks de aanwezigheid van een roofdiersoort die op deze prooidiersoort jaagt. Andersom werkt er ook een stevige evolutionaire selectiedruk op deze roofdiersoort, zodat de roofdiersoort in staat is te overleven en zich voort te planten met als wezenlijk voedsel eerder genoemde prooidiersoort. Bovenstaande beschrijving vormt een goed voorbeeld van een adaptief systeem.
Afhankelijk van de relatieve successen van deze prooidiersoort en deze roofdiersoort zal de evolutionaire selectiedruk op deze specifieke soorten kleiner of groter zijn. Hoe groter het soortspecifieke evolutionaire succes in bovenstaande prooi-roofdier relatie is, hoe geringer de soortspecifieke selectiedruk zich zal manifesteren. Dit vertegenwoordigt accuraat het mechanisme van ‘De wet van de remmende voorsprong’. Als de urgentie en de noodzaak van ontwikkeling op een bepaald evolutionair vlak (bijv. zicht, gehoor, vlucht-/jaaggedrag, meer/minder nageslacht) afnemen, dan wordt in beginsel elke daarmee verband houdende evolutionaire ontwikkeling vertraagd of geremd. Elke vertraagde of geremde ontwikkeling binnen een adaptief systeem kan uiteindelijk leiden tot een relatieve of een letterlijke achteruitgang.
‘De wet van de remmende voorsprong’ is breed toepasbaar op evolutionaire ontwikkelingen, gedrag en navenant ook op maatschappelijke en economische ontwikkelingen, zijnde macrogedragingen. Dat is een stuk minder vreemd dan het lijkt en zit ‘m vooral in het feit dat gedrag en door biologische wezens aangestuurde macrogedragingen stuk voor stuk voldoen aan de grondbeginselen van evolutionaire adaptatie. Dit betekent dat ze zich op grond van een bepaalde feedback actief kunnen aanpassen en optimaliseren. Zo bezien beperkt evolutie zich niet tot de evolutie van de soorten, maar heeft evolutie eveneens betrekking op adaptieve systemen die zich op grond van een positieve of een negatieve feedback actief kunnen aanpassen en optimaliseren. Dit betreffen dus naast sec biologische processen eveneens die processen waaraan mentaal aangestuurd gedrag ten grondslag ligt.
Een en ander betekent dat evolutionaire adaptatie overeenkomstig ‘De wet van de remmende voorsprong’ vertraagt als de urgentie en de noodzaak van aanpassingen en optimalisatie afnemen. Anders gezegd, vertraagt de evolutionaire adaptatie overeenkomstig ‘De wet van de remmende voorsprong’ als de feedback (selectiedruk) die het oorspronkelijk voedde grotendeels achterwege blijft.
Aanpassing aan de omstandigheden vormt de essentie van evolutionaire adaptatie, welke in sec biologische processen overigens volkomen ongestuurd is en zuiver berust op de statistische voor- en nadelen (selectiedruk) van bepaalde toevallige genetische veranderingen. Niettegenstaande de ongestuurdheid en toevalligheden leidt dit tot een verbijsterende organisatie van biologische complexiteit, die velen intuïtief volkomen onterecht duiden als zgn. gestuurde evolutionaire ontwikkelingen. Gedragingen alsmede maatschappelijke en economische ontwikkelingen voldoen eveneens aan de grondbeginselen van evolutionaire adaptatie. Deze zijn op grond van mentaal aangestuurd gedrag daarentegen wel te beschouwen als zgn. gestuurde evolutionaire ontwikkelingen. Natuurlijk uitgezonderd die biologische gedragingen die grotendeels ‘hard-wired’ zijn binnen de genetica van een organisme.
Hedendaagse vaccinatiebezwaren vormen een klassiek voorbeeld van hoe ‘De wet van de remmende voorsprong’ zich maatschappelijk kan manifesteren. Voordat we onze kinderen massaal op jonge leeftijd vaccineerden, werd onze samenleving met enige regelmaat geteisterd door uitbraken van ernstige infecties, zoals polio, kinkhoest, difterie, etcetera. Vrijwel iedereen kende de gevaren en de fatale gevallen om zich heen. Er bestond dan ook nauwelijks weerstand om zichzelf of zijn of haar kinderen te laten vaccineren tegen deze potentieel levensbedreigende infecties.
Nu er binnen de westerse wereld echter al enkele generaties nauwelijks meer sprake is van uitbraken van ernstige infectieziekten taant het bewustzijn en het besef van de gevaren van ernstige infecties. Als gevolg hiervan bestaat er tegenwoordig een substantiële groep volwassenen die ernstige bezwaren heeft tegen het vaccineren van hun kinderen of zichzelf. Deze anti-vaxxers wanen zichzelf of hun kinderen veilig en leven in de veronderstelling dat een verkoudheid of een griep de ernstigste infecties zijn die iemand nog kan overkomen. Dit vormt in wezen een bizarre paradox, want in de westerse wereld hebben wij onze goede gezondheidszorg juist te danken aan het vroegtijdig vaccineren van onze kinderen. Het tanende bewustzijn en besef van de gevaren van ernstige infectieziekten geeft ruimte aan de wildste online theorieën over de zgn. potentiële gevaren van vaccinaties.
De negatieve feedback van ernstige infectieziekten om ons heen ontbreekt inmiddels namelijk grotendeels. Hierdoor schijnen de urgentie en de noodzaak om te vaccineren minder groot of zelfs afwezig voor mensen die niet veel verder kijken dan hun neus lang is. Daarbovenop komt nog eens dat niet vaccineren vanwege een bepaalde groepsimmuniteit geen directe gevolgen heeft waardoor substantiële negatieve feedback verder wordt vertraagd. Pas als infectieziekten en hun gevolgen zich weer duidelijker binnen onze samenleving manifesteren, kan een dergelijke trend worden gekeerd. In die zin draagt de komst van COVID-19 bij aan het mogelijk verzwakken van de huidige trend van de remmende voorsprong (i.c. adaptieve achteruitgang) op het gebied van de algemene vaccinatiebereidheid.
In doorsnee betreffen overtuigde anti-vaxxers mensen die lager opgeleid zijn, slecht geïnformeerd zijn of zichzelf slecht informeren als gevolg van hun filterbubbel. Hoe dan ook, paradoxaal genoeg leidt het historische succes van eerdere vaccinatiecampagnes er feitelijk toe dat de urgentie en de noodzaak om zichzelf en anderen actief te beschermen tegen ernstige infecties doormiddel van vaccineren in hun ogen is gemarginaliseerd. Dit vormt een klassieke uitkomst van ‘De wet van de remmende voorsprong’. Ze manifesteert zich in veel gevallen het duidelijkst bij diegenen die niet veel verder kijken dan hun neus lang is. Bovendien is COVID-19 voor ‘diehard’ anti-vaxxers waarschijnlijk nog niet dodelijk genoeg om hen echt de schellen van de ogen te doen vallen. Binnen hun ‘verwende’ referentiekader bestaat er namelijk weinig ernstigers dan ‘een griepje’.
Ze zouden toch echt beter moeten weten. Beter weten hoe infectieziekten nog maar een ruime halve eeuw geleden ook in Nederland veel dodelijke slachtoffers maakten!
Naschrift: onder anti-vaxxers vormen complotdenkers een kleine minderheid waarop volstrekt andere analyses van toepassing zijn dan de bovenstaande….
[Fotocredits –
Markus Mainka © Adobe Stock]
