Het jaar is bijna om en wereldwijd wordt alweer gesproken van het warmste jaar ooit. De gemiddelde temperatuur ligt dus wederom boven het langjarige gemiddelde. Klimaatverandering blijft dus een issue. Bij ons was 2023 juist een minder extreem jaar. Ja, er waren een aantal tropische dagen en zelfs (lokale) hittegolven, maar in de twee zomermaanden, juli en augustus, viel beduidend meer regen dan gemiddeld. Ook januari, maart en april waren een stuk natter dan in voorgaande jaren (en gemiddeld). Daarbij komt dat het hele voorjaar ook een stuk kouder verliep dan de twee jaar daarvoor. En wat dachten jullie van de regen die in oktober en november al uit de lucht gevallen is.
Waar de droogte en het neerslagtekort het klimaatnieuws van 2022 en 2018 beheersten, zou je mogen verwachten dat we daar dit jaar geen last van hadden. Helaas, volgens de droogtemonitor van het KNMI (bijgewerkt tot medio oktober) is het neerslagtekort in Nederland nog altijd meer dan 130 millimeter. Nu zullen de regenhoeveelheden van oktober en november (in beide maanden gemiddeld 60 tot 80 mm boven het gemiddelde), daar nog wel een flinke hap vanaf snoepen, maar toch. Met al die natter dan gemiddelde maanden – nu dus al zeven van de elf – zou je toch eerder een neerslagoverschot verwachten.
Dankzij de regen van de afgelopen twee maanden hoort 2023 in ieder geval niet bij de droogste maanden uit de geschiedenis (sinds 2001). Daar staat 1976 met een neerslagtekort van meer dan 360 milliliter, nog altijd fier bovenaan, gevolgd door 1959, 1911 en 1921. Allemaal jaren uit een ver verleden dus. Alleen 2022 (318 mm) en 2018 (308 mm) staan in die top 6. Vorig jaar was het in juli zelfs zo droog dat de waterstand in de Rijn zelfs naar ‘onder nul’ daalde en je in Midden-Limburg zelfs zonder natte knieen te krijgen de Maas oversteken.
Voor dit jaar heb ik, gebaseerd op informatie van het KNMI een overzichtje gemaakt van de neerslag per maand. Daarin staat waar die maand gemiddeld de meeste regen viel, waar het ’t droogst was, het gemiddelde voor Nederland die maand en het langjarige gemiddelde.
Is het vreemd dat de vier droogste jaren uit onze geschiedenis allemaal al 53 tot 112 jaar achter ons liggen? Eigenlijk niet. Met de opwarming van ons klimaat stijgt ook de gemiddelde temperatuur van het zeewater. Iedereen weet dat hoe warmer water is, des te meer verdampt er. Dus, en dat hebben we de afgelopen tien jaar zeker ook gemerkt, regenbuien worden heftiger, met meer neerslag in kortere tijd. Daardoor is er ook vaker wateroverlast. Nieuws over straten en kelders die onderlopen na een fikse regenbui is al lang geen uitzondering meer.
Vers in het geheugen liggen ook nog de overstromingen in Zuid-Limburg, de Eifel en Belgische Ardennen. Nu was dat vooral ook het gevolg van een regendepressie die door de weersystemen eromheen drie dagen lang boven hetzelfde gebied ronddraaide en daar bijna letterlijk ‘leeg regende’. Maar de opwarming van de aarde heeft er wel aan bijgedragen dat ook die zomerse regendepressie meer water bevatte dan eenzelfde weersysteem 20, 30 of 50 jaar geleden.
En dan hebben we ook nog de effecten van El Nino en El Nina. Die wisselen elkaar om de paar jaar af. Kort door de bocht: tijdens een periode van El Nina wordt het oppervlaktewater in de Stille Oceaan – de grootste en voor weersystemen ook de meest invloedrijke oceaan van onze aarde – kouder. Daardoor dalen de temperaturen en verdampt er minder water. Doorgaans is het dan dus gemiddeld iets droger en minder warm. Dat hebben we dus in de jaren 2018 tot en met 2022 kunnen zien, toen we met een El Nina periode te maken hadden.
Deze zomer is El Nina echter afgelost door El Nino. En dat betekent dus dat de komende paar jaar het oppervlaktewater in de Stille Oceaan weer warmer wordt dan gemiddeld. Daardoor wordt de kans op extreem weer, met zwaardere buien en (tropische) stormen weer groter. In Zuid Amerika hebben we de eerste gevolgen daarvan vorige week al kunnen zien, met extreme hitte in Rio en gevoelstemperaturen die in de Braziliaanse lente al boven de 55 graden uit stegen.
Wat wij de komende jaren van El Nino gaan merken? Bij de vorige El Nino, in 2019, viel het allemaal wel mee, in tegenstelling tot de El Nino van 2016, toen recordtemperaturen gemeten werden. Voorspellen, ook van het weer, blijft lastig, maar weermannen en vrouwen in de VS verwachten dat in 2024 temperatuurrecords zullen sneuvelen. Dat zou kunnen betekenen dat het record uit 1913(!), toen het 56,67 graden Celcius (134 Fahrenheit) werd in Furnace Creek (Death Valley). Dat record sneuvelde dit jaar al bijna, toen medio juli 56,11 graden Celcius (133 Fahrenheit) gemeten werd.
