In de nacht van woensdag op donderdag is Rusland Oekraïne binnengevallen. Een schokgolf gaat door de wereld. Het is een aanval die alles te maken heeft met tanks en wapens: oorlogsvoering zoals we die uit de geschiedenis kennen. Maar meer dan ooit speelt ook technologie een rol.
Dat doet het op manieren die wij ver weg in Nederland ook kunnen zien, maar ook op veel manieren die minder zichtbaar zijn. Denk bijvoorbeeld aan big data en kunstmatige intelligentie. Samen kunnen die in één keer zoveel informatie verwerken: een menselijk brein is hiertoe nooit in staat. Hierdoor kunnen eventueel snelle beslissingen worden genomen, omdat de informatie meer hapklaar kan worden gepresenteerd.
Het blijft niet alleen bij fysieke aanvallen, ook gaan de cyberaanvallen tussen de twee landen over en weer. Het begon zelfs met een cyberaanval gericht aan Oekraïense overheidssites. Banken en overheden binnen Oekraïne zijn niet via het internet te bereiken en er zijn ook verschillende Russische overheidswebsites offline gehaald, waaronder Kremlin.ru. Hoewel het niet met zekerheid te zeggen is of dat laatste ook het resultaat is van een cyberaanval, woedt de cyberoorlog tussen de landen hevig.
Zo hevig, dat het Cyber Rapid Response Team van Europa Oekraïne gaat helpen met om cyberaanvallen tegen te gaan. Het CRRT bestaat uit zes lidstaten: Litouwen, Estland, Finland, Roemenië, Kroatië en Nederland. Het is een vrij jong initiatief, dat stamt uit 2020 en dat geheel is geënt op het helpen bij incidenten in de digitale wereld. We weten dat Rusland erg stevig in zijn schoenen staat als het gaat om technologische meesterbreinen en hacken, waardoor de computer ineens een sluipmoordenaar kan blijken.
Het hoeft overigens niet in alle gevallen te gaan om cyberaanvallen waardoor sites in Oekraïne en Rusland wegvallen. Het zou ook kunnen zijn dat overheidswebsites overbelast raken omdat veel mensen op zoek zijn naar informatie in de chaos. Dat gebeurt bijvoorbeeld ook bij commerciële websites, zoals Flightradar24, waar veel mensen van buiten die landen kwamen om te zien hoe de vluchttracker erbij stond wat betreft de luchtruimen van de twee landen. Het internet speelt namelijk ook een belangrijke rol in de informatie die we als buitenwereld krijgen.
Naast internetsites hebben social media ook een sleutelrol. Enerzijds maken ze het mogelijk voor mensen om met elkaar te communiceren en contact te houden: het is een manier voor mensen in Oekraïne om te laten zien wat er in hun land gebeurt. Echter gaat daar ook wel eens iets mis: zo kregen Twitter-accounts die video’s deelden van de aanval op Oekraïne een ban van Twitter. Per abuis, zo bleek, waarna Twitter de accounts weer spoedig deblokkeerde.
Op social media plaatsen veel personen en bedrijven oproepen aan de rest van de wereld, waaronder de gamestudio achter S.T.A.L.K.E.R.: GSC. Oproepen en posts die de buitenwereld helpen om de ernst van die situatie beter in te zien en die anderen kunnen motiveren actie te ondernemen om te helpen:
Tegelijkertijd heeft het social medium ook iets anders aan zijn hoofd: de strijd tegen misinformatie en nepnieuws. Net als Facebook, Instagram en andere social media moet Twitter nog harder werken om te zorgen dat er geen nepnieuws kan worden verspreid. Dat schijnt namelijk wel één van de tactieken te zijn: Rusland heeft campagnes gevoerd op social media in Oekraïne waarin nepnieuws werd verspreid.
Hierdoor weet je nooit helemaal zeker wat nu waar is en wat niet. Meta heeft er zelfs een speciaal team voor opgezet om snel te kunnen anticiperen op dreiging. Het introduceerde daarnaast een nieuwe tool waarmee mensen in Oekraïne hun profiel op slot kunnen zetten. Dit is om te voorkomen dat de vijand ziet wie je vrienden zijn en wat je deelt op deze platformen.
Social media helpen en werken tegen en juist die verspreiding van nepnieuws maakt het moeilijk om te kunnen beoordelen of wat je ziet klopt. Tegelijkertijd heeft het zo’n belangrijke taak als spreekstal naar de rest van de wereld, maar ook tussen burgers onderling, dat we niet zonder kunnen. In eerdere conflicten, zoals de Arabische lente, heeft social media al bewezen wat zijn kracht is: door Twitter konden mensen zich verenigen en afspraken maken om fysiek samen te komen.
Andere technologie die helpt, helpt vanuit een heel andere hoek. Letterlijk en figuurlijk. Zo is op satellietbeelden te zien hoe de Russische troepen en luchtaanvallen zich binnen Oekraïne bewegen. Een commerciële satelliet laat beelden zien van de Chuhuiv luchtbasis nabij Kharkiv. Niet dat alle beelden vanuit die satelliet bruikbaar zijn, want door wolken boven het land is het niet altijd makkelijk om een goede foto te maken. Toch zijn die satellieten erg waardevol in dit conflict: er werd op de Maxar-satellieten al dagen eerder gezien hoe Rusland zijn militaire opstelling maakte tegen de Oekraïense grens, maar ook dat het nabij de grens een tijdelijk ziekenhuis bouwde.
Daarnaast wordt technologie ook veel door werkgevers gebruikt om hun medewerkers op de hoogte te stellen van wat ze verwachten. Zo hebben Uber en Lyft actie ondernomen door enerzijds de mogelijkheid te geven om naar andere landen te gaan en daar verder te werken, en biedt Lyft meer vrije dagen en financiële ondersteuning voor noodbenodigdheden. Ook zijn er bedrijven die expres zorgen dat enig materiaal dat op servers in Oekraïne staat is verwijderd, zodat bij inbraak in een datacenter, geen belangrijke of potentieel gevaarlijke informatie naar buiten komt.
De oorlog tussen Rusland en Oekraïne zou er zonder al deze technologie heel anders uitzien. Dan hebben we het nog niet eens gehad over de technologie in de wapens die worden gebruikt: zelfsturende vliegtuigen, drones en meer. Uiteindelijk kan het echter juist de cyberoorlog zijn die de meeste impact maakt. Niet in de eerste plaats omdat dat een veel nieuwere vorm van oorlogsvoering is, waarvan we als mensheid wel kunnen bedenken wat de gevaarlijke gevolgen kunnen zijn. Toch weten we niet helemaal zeker wat de gevolgen kunnen zijn, omdat we hiervan nog niet geen grote voorbeelden uit het verleden hebben. Toch voelen we het wel, hoe rampzalig zo’n cyberoorlog kan uitpakken, juist omdat dit grotendeels plaatsvindt zonder dat je het in de gaten hebt.
Het zijn angstige tijden en er zijn talloze manieren waarop technologie de oorlog verergerd, maar tegelijkertijd blijft het zeker op het gebied van communicatie een essentiële rol spelen voor de mensen in en buiten het getroffen land.
